Michel Sadelain (m) met mede-onderzoekers Isabelle Rivière en Renier Brentjens (foto: mskcc.org)

Leer immuuncellen kankercellen te herkennen en dat komt alles terecht. In de vele jaren van het wereldwijde kankeronder-zoek zijn al vele voorstellen en ideeën geopperd om die gevreesde ziekte (eigenlijk een conglomeraat van woekerende ziektes) een definitief halt toe te roepen. De Amerikaanse kankeronderzoeker Michel Sadelain van het Memorial Sloan-Ketheringkankercentrum in New York heeft in maart vijf patiënten met bloedkanker (in jargon: acute lymfatische leukemie) behandeld met eigen immuuncellen, die genetisch zo aangepast waren dat ze kankercellen herkenden en, hopelijk, zouden vernietigen. Bij vier was er verbetering opgetreden en bij een patiënt was de leukemie  binnen acht dagen helemaal verdwenen. Bemoedigend, noemt Sadelain dat. Hij heeft, zo meldt het populairwetenschappelijk blad New Scientist,  nu elf andere patiënten behandeld met een overeenkomstig resultaat. Ook klinische proeven bij andere kankersoorten laten bemoedigende resultaten zien, stelt het blad.
Sadelain heeft bepaalde cellen in het immuunsysteem, de T-cellen, genetisch zo veranderd, dat ze de kankercellen doden, terwijl de gezonde cellen buiten schot blijven. Dat is althans het idee. Bij de bestrijding van de acute lymfatische leukemie is hij wat grover te werk gegaan.
Normaal doen T-cellen hun heilzame werk heel efficiënt, maar bij kankercellen gaat het wel eens mis. Die hebben een soort mechanisme ontwikkeld, waardoor T-cellen ze niet aanvallen. Acute lymfatische leukemie (ALL) heeft effect op andere afweercellen, de B-cellen. Sadelain heeft T-cellen van ALL-patiënten genomen en ze genetisch zo veranderd dat ze het eiwit CD19 herkennen dat op het oppervlak van een B-cel zit; op zowel gezonde als kanker-B-cellen. De ‘omgebouwde’ T-cellen doden in de ALL-patiënt alle B-cellen. De patiënt heeft vervolgens een beenmergtransplantatie nodig om zijn immuunsysteem weer op peil te brengen (met B-cellen). Dat is een rigoureuze schoonmaak, maar die aanpak garandeert dat alle B-cellen worden gedood, dus ook de kankercellen. Andere onderzoekers zijn bezig om de omgebouwde T-cellen specifiek op kenmerken van kankercellen ‘af te richten’ (meestal peptides), zodat gezonde cellen van dat type ongemoeid worden gelaten.

Een T-cel controleert constant of cellen de juiste afbraakproducten maken van eiwitten die worden afgebroken in de cel. Is daar iets mis mee, dan gaat de cel er aan. Bij kankercellen gaat, zoals gezegd, er regelmatig iets fout, waardoor die ten onrechte het ‘groene licht’ krijgen van de T-cellen.
Dat ‘leerproces’ voor T-cellen kan op twee manieren gerealiseerd worden. Een methode is het inbrengen van extra genen waardoor aan de buitenkant van de T-cel receptoren groeien die kankerspecifieke peptiden ‘herkennen’ (volgens het mannetje/vrouwtje-principe). De tweede manier is die receptoren daadwerkelijk aan de wand van de T-cel te verankeren. Er zijn inmiddels zo’n 25 peptiden bekend die specifiek zijn voor verschillende kankertypen. Dat geeft, dus, aanknopingspunten voor de bestrijding van diverse types kanker.

Proeven met deze gentherapie zijn bemoedigend, maar door ongelukken in het recente verleden is men wat voorzichtiger geworden met die methode. De, soms ernstige, ongelukken hadden meestal iets te maken met het ‘voertuig’ dat bij die therapie werd gebruikt (vaak een ‘gemankeerd’ virus). Met T-cellen zou dat risico minder groot zijn. Sadelain : “T-cellen zijn slimme levende medicijnen.” Begin volgend jaar hoopt hij omgebouwde T-cellen te kunnen inzetten tegen long- en prostaatkanker. Hij ziet een opwindend decennium in de strijd tegen kanker in het verschiet.

Bron: New Scientist