Kunnen stamcellen suikerziekte type I kunnen genezen?

Gekweekte betacellen produceren insuline

Betacellen. Geel is insuline, rood de celkernen (afb: Corbis)

Proeven bij muisjes zou aannemelijk hebben gemaakt dat uit stamcellen voortgekomen beta-cellen voor de alvleesklier wel eens met succes een einde zouden kunnen maken aan suikerziekte fase I, een autoimmuunziekte. Die cellen, die insuline produceren, moeten dan wel worden beschermd tegen het eigen afweersysteem. ER wordt gewerkt aan een oplossing daarvoor, maar makkelijk is dat niet.
Insuline is nodig om de suikerspiegel in het bloed op peil te houden. De productie daarvan in die betacellen is afhankelijk van de hoeveelheid glucose in het bloed. Bij mensen met type I suiker worden die cellen door het eigen afweersysteem vernietigd en moeten de patiënten zich hun leven lang insuline toedienen. Hoe dat komt is nog steeds vrij duister.
Al langer wordt geprobeerd met gekweekte betacellen die tegen het afweersysteem worden beschermd de patiënt van die insulineprikken af te helpen, maar tot nu toe schijnt de echte oplossing nog niet te zijn gevonden. Het vorig jaar bracht het Duitse Helmholtzcentrum zelfs eenzelfde bericht als het onderhavige naar buiten.
In juni tijdens een videobijeenkomst van de Amerikaanse diabetesvereniging meldde het Californische bedrijf ViaCyte dat in een kleine klinische proef, met echte patiënten dus, suikerpatiënten baat bleken te hebben van tot betacellen geherprogrammeerde stamcellen. “Een resultaat van twintig jaar onderzoek, zegt vice-president Manasi Sinha Jaiman.

Suiker type I zou een makkelijk te genezen ziekte moeten zijn. Bij die patiënten heeft het afweersysteem het alleen op die betacellen voorzien. Je hebt daarvoor maar weinig betacellen nodig, die zich op de eilandjes van Langerhans bevinden (er zijn nog andere celtypen in de alvleesklier). Die hoeven trouwens niet per se in de alvleesklier te worden geplaatst.
Er is geëxperimenteerd met het transplanteren van betacellen van donors, maar dan moeten die patiënten hun verdere leven lange afweerondrukkende middelen slikken en dat brengt ze van de regen in de drup. Handzamer is de betacellen te ontwikkelen uit pluripotente stamcellen. Niet dat dat makkelijk is. Volgens Kevin D’Amour, net weg als chef wetenschap bij ViaCyte, hebben de onderzoekers van ViaCyte daar honderden zo niet duizenden proeven voor moeten doen alvorens ze de trucs onder de knie hadden.
D’Amour en zijn collega’s zouden er als eersten in 2006 in zijn geslaagd stamcellen te herprorgammeren tot voorlopercellen van de alvleesklier. Die zetten ze niet om in eilandjes van Langerhans, maar spoten ze in bij muisjes met suiker. Na zo’n twee, drie maanden ontstonden daaruit rijpe eilandcellen die functioneerden. De suikermuisjes moesten wel afweeronderdrukkende middelen slikken.

Afweeronderdrukking

Die afweeronderdrukking is het zwakke punt van deze aanpak en, zoals vaker bedacht, dat zou bereikt kunnen worden door die al of niet geïmplanteerde of ingespoten cellen af te schermen. Die afscherming moet de cel tegen het eigen afweersysteem beschermen, maar moet het wel mogelijk maken dat de betacellen informatie ontvangen over de suikerspiegel in het bloed en uiteraard hebben die cellen ook voedingsstoffen en zuurstof nodig.

In 2014 strandde een eerste poging van ViaCyte. De afgeschermde cellen werden door het afweersysteem als vreemd herkend bedekt met een laag afweercellen, hetgeen uiteindelijk leidde tot de dood van de afgeschermde cellen. Die nieuwe vorm van afscherming schijnt nu beter te werken. De onderzoekers gebruikten een inkapseling met ingeponste gaatjes. Daardoor kunnen bloedvaten de inkapseling binnenkomen, maar dan is nog steeds afweeronderdrukking nodig, aangezien ook afweercellen de inkapseling binnen kunnen komen.
Nu is ViaCyte samen met partner Vertex bezig een inkapseling te ontwikkelen die geen afweerreactie oproep. Daarbij wordt samengewerkt met W.L.Gore in Newark, bekend van Gore-Tex. Die ontwikkeling is nu gebruikt in fase II-klinische proeven. Overigens is dit niet de enige proef met nieuwe inkapselingen voor betacellen.

Supercellen

Een alternatief voor afscherming is de betacellen genetisch zo te veranderen dat ze niet door het afweersysteem worden aangepakt. ViaCyte en Vertex zijn daar mee bezig maar willen daar niks over kwijt.
Er zijn verschillende manieren om dat te bewerkstelligen. Zo kan er een voorbeeld aan kankercellen worden genomen, die methodes hebben ontwikkeld om afweerreacties te voorkomen door bepaalde receptoren op het celmembraan te plaatsen. Een andere mogelijkheid is om de antigeenpresenterende moleculen op cellen te bewerken of te vervangen. Die spelen een rol in de afweerreactie (een antigeen is verbinding op een ziekteverwekker die het afweersysteem activeert). Wellicht dat de foetale vorm van die moleculen een oplossing vormen.

Daar duikt dan weer een ander probleem op. Als er cellen zijn die zich aan het afweersysteem onttrekken dan zouden ze weer gevaarlijk kunnen worden. Wat gebeurt er als die cellen door een virus worden besmet? Wat als die onaantastbare cellen gaan delen? Hoe komen we dan van ze af? Zo lijkt elke oplossing problemen mee te brengen. Moeten de cellen dan van zelfmoordgenen worden voorzien die bij een bepaald medicijn hun werk verrichten? Dat is misschien iets. Nee, zo’n ‘simpele’ autoimmuunziekte echt genezen is nog geen appeltje/eitje, zo blijkt.

Bron: Nature

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.