Nieuwe noordelijke witte neushoorns fokken is nog niet zo makkelijk. Links het achterste van de neushoorn (afb: Biorescue)

Hebben we net mogen melden dat terzakekundigen het een-op-een ‘heroprichten’ van uitgestorven dieren beter maar kunnen vergeten of we krijgen het volgende herstelprogramma voorgeschoteld: het voorkomen van het uitsterven van de (noordelijke) witte neushoorn. Het verschil is natuurlijk dat daarvan nog twee vrouwelijke exemplaren in leven zijn.  Uit de huidcellen van een reeds overleden exemplaar zouden stamcellen zijn gekweekt. Daaruit zouden eicellen kunnen worden gemaakt om de witte neushoorn voor uitsterving te behoeden.
In 2018 stierf het laatste mannelijke exemplaar en daarmee leek het lot van de witte neushoorn beslist. Niet als het aan de wetenschappers ligt. Een van twee wijfjes heeft eicellen moeten afstaan. Die zijn bevrucht met het zaad van het in 2018 overleden mannetje. De veertien daaruit ontstane embryo’s zijn ‘opgeslagen’ in vloeibare stikstof (-196°C). Die embryo’s zullen binnenkort bij een zuidelijke soortgenote, die dient als baarmoeder, worden ingeplant.
Die reageerbuisbevruchting-na-de-dood zou niet voldoende zijn. “Najin en Fatu (de twee overgebleven neushoornwijfjes;as) zijn te nauw verwant en dus hun erfgoed is deels gelijk”, zegt projectleider Thomas Hildebrandt van het Leibnitzinstituut en ook verbonden aan BioRecue. Najin zou al te oud zijn. Alle embryo’s zijn van Fatu. “We hebben daarom een alternatief nodig.”

Stamcellen

Dat is dus de weg van de cellen van de in 2015 overleden neushoornkoe Nabire. Onderzoeksters rond Vera Zywitza van het Max-Delbrückcentrum in Berlijn zijn er in geslaagd haar huidcellen om te zetten in stamcellen. Daarbij werken ze nauw samen met Katshuhiko Hayashi van de Japanse Hyushu-universiteit die het voor elkaar hebben gekregen van pluripotente stamcellen van muisjes geslachtscellen te maken. Die hebben ze kunstmatig bevrucht en die bevruchte eicellen bij draagmoeders ingebracht. Daar zouden gezonde en vruchtbarende nakomelingen uit zijn voortgekomen.
Een neushoorn is geen muis, maar het eerste deel van het traject is nu geslaagd. Daarbij hebben ze het genetisch materiaal enigszins veranderd of eigenlijk toegevoegd in plasmiden (ringvormige DNA-moleculen). Daarin zaten ‘functies’ die nodig waren voor het omprogrammeren van huidcellen tot stamcellen. Zywitza: “De succesvolle omzetting in de naïeve toestand van de pluripotentie is een veelbelovend uitgangspunt om kiembaancellen (zeg maar geslachtscellen;as) te vormen.”

De met behulp van plasmiden gevormde stamcellen van de neushoorn zijn prima geschikt om ze te bestuderen, maar zouden niet gebruikt kunnen worden voor de aanmaak van kiembaancellen. Ze zouden nog te veel storend genetisch materiaal bevatten. Intussen hebben de onderzoeksters echter ook stamcellen geproduceerd via een andere route. Daarbij worden de herprogrammeringsfactoren niet aangemaakt aan de hand van de toegevoegde plasmiden, maar met hulp van RNA-virussen.
De zo geproduceerde stamcellen bevatten alleen genetisch materiaal dat voor de voortplanting nodig is. Daar zouden voorlopercellen van eicellen mee kunnen worden geproduceerd, denken de onderzoeksters. Uit die stamcellen zou ook eierstokweefsel moeten worden gegenereerd, aangezien die voorlopercellen alleen in deze omgeving kunnen rijpen tot eicellen. Ook bij deze stap staan de Japanse onderzoekers die in Duitsland ter zijde, want Hayashi c.s. hebben die stap bij muisjes ook al gemaakt.

Als het bij de witte neushoorn lukt dan staat de weg open om met uitsterven bedreigde maar ook reeds uitgestorven soorten weer nieuw leven in te blazen, denken de onderzoekers. Toch weer die mammoer? Nou, niet helemaal (lijkt).
In de ‘bevroren dierentuin’ in het Beckmancentrum in San Diego en in de Biobank in Berlijn worden celkweken bewaard van meer dan duizend bedreigde diersoorten. De betrokken onderzoekers beklemtonen echter dat voorkomen beter is dan genezen. Het had allemaal zover niet mogen komen.

Bron: bdw