Links het uit stamcellen ontwikkelde muisembryo (rood) na 48 uur, rechts een ‘normaal’ embryo na 96 uur. Blauwgekleurde cellen vormen het buitenembryonale weefsel (afb: univ. van Cambridge)

Sinds de opkomst van de CRISPR-techniek is het bewerken van het genoom een stuk makkelijker en effectiever geworden. De laatste tijd zijn er diverse onderzoeks-groepen die hebben geknutseld aan het genoom van menselijke embryocellen. In Amerika is een discussie op gang gekomen in wetenschappelijke kring of we moeten toelaten dat er aan menselijke embryo’s gesleuteld wordt. Ook de Nederlandse gezondheidsraad is voorstander, het thema behoeft echter regelgeving, maar vooral ook debat. Interesseert het thema ons niet (meer)?
De vraag is of je het een embryo kunt noemen. De ‘celorganisatie’ bestaat uit stamcellen, die zich, onder invloed van bepaalde stoffen, gaan gedragen als een embryo, compleet met buitenembryonale weefsels als placenta. Onderzoekers roepen dan braaf dat dat nodig is om de ontwikkeling van een embryo te kunnen bestuderen, maar daarbij zal het niet blijven.
“Dat werpt de vraag op: wat is een embryo? Zijn dit structuren die wettelijke bescherming behoeven”, zegt biomedisch ethicus Guido de Wert (Universiteit Maastricht). Zijn Utrechtse collega Annelien Bredenoord steunt hem daarin: “Er moeten bepaalde dingen systematisch doordacht worden. Ook ethici moeten hier gewoon onderzoek naar doen. Hoe moet je dit duiden? Ik zou het op dit moment niet weten.”

Ontdekking

De zaak is aan het rollen gebracht door een onverwachte ontdekking door Susanne van den Brink, nu promovendus bij het Hubrecht-instituut in Utrecht, tijdens een onderzoek vier jaar geleden als student in Cambridge. Zij vroeg zich af wat er gebeurt als je losse muizenstamcellen tot een balletje laat samenklonteren en bepaalde stoffen toevoegt. Tot haar verbijstering kregen de cellen een staart en een ‘primitiefstreep‘, een structuur die aangeeft dat cellen hun krachten bundelen om een embryo te vormen. “Dat was totaal onverwacht”, zegt ze. “Die cellen hebben blijkbaar door: we zitten nu in een balletje en dus zetten ze opeens hun embryomaakprogramma aan.”
Inmiddels is de primitiefstreep ook waargenomen bij menselijke cellen. Beide experimenten werden na twee weken afgebroken, een grens die onderzoekers ook hanteren voor gewone ‘onderzoeksembryo’s’. Ik heb altijd gehoord dat embryo’s ook niet langer in leven gehouden kunnen worden buiten de baarmoeder dan zo’n twee weken.

Verboden

In Nederland is het maken van menselijke embryo’s voor onderzoek verboden. Daar is de embryo-onderzoeker dus aangewezen op wat ‘restembryo’s’ van de reageerbuisbevruchting heet. Voor genetisch gemanipuleerde embryo’s zijn nog geen regels.
De wet definieert een embryo als een structuur “met het vermogen uit te groeien tot een mens”. Zonder buitenembryonale weefsels zal dat ook niet lukken. De Wert: “”Het punt is dat dit één stap is in een hele keten van projecten. In de onderzoeksdynamiek is dit een van de stappen. (…) Mijn inschatting is dat de embryowet en het achterliggende ethisch kader hernieuwde doordenking behoeven.”

Brink: “We staan er zelf echt van te kijken hoe snel de ontwikkelingen gaan. Het vakgebied is zo ongeveer ontploft. We merken dat de ethiek en de wet daarbij achterlopen.”

Bron: De Morgen/Volkskrant