Een zinkvinger waarmee DNA kan worden doorgeknipt (afb: WikiMedia Commons)

In de VS zou onlangs voor het eerst een ‘inwendige’ gentherapie zijn uitgevoerd, waarbij het de bedoeling is dat het genoom in (lever)cellen vanuit het lichaam wordt/kan worden bewerkt om een genetische ziekte te ‘repareren’. De therapie is uitgevoerd bij de 44-jarige Amerikaan Brian Madeux die een vrij zeldzame stofwisselingsziekte heeft, de ziekte van Hunter. Madeux kreeg miljoenen exemplaren van het juiste gen ingespoten, tezamen met de zogeheten een kreupel virus voor de aanmaak van zogeheten zinkvingers, die het gen in het DNA inbouwen. “Hopelijk helpt dat mij en anderen”, zei de patiënt. Binnen een maand moet duidelijk zijn of de aanpak werkt.

Gentherapieën zijn eerder toegepast, maar daarbij ging het vrijwel altijd om cellen die buiten het lichaam genetisch onderhanden werden genomen en vervolgens in het lichaam van de patiënt werden (terug)geplaatst. Die behandelingswijzen zijn maar voor een beperkt aantal ziektes te gebruiken, terwijl de resultaten soms maar tijdelijk zijn. Soms worden genen toegediend als ‘reserveonderdeel’, zonder de mogelijkheid te sturen waar dat gen wordt ingebouwd (als dat al gebeurt).
“We knippen je DNA open,voegen een gen toe en sluiten de keten weer, zonder littekens”, zegt Sandy Macrae van Sangamo Therapeutics. Dat Californische bedrijf probeert de methode uit bij twee stofwisselingsziektes en bij bloederziekte. “Dat nieuwe gen wordt onderdeel van het DNA en blijft daar voor de rest van je leven.”
Dat kan gevaarlijk zijn. In feite speel je met moeder Natuur en dat is niet zonder risico’s. De dierproeven met deze methode zouden goed zijn verlopen. Volgens Howard Kaufman van het Amerikaanse gezondheidsinstituut NIH is de belofte van genoombewerking te groot om die te negeren.”

Minder dan 10 000

Wereldwijd hebben minder dan 10 000 mensen de ziekte van Hunter. Hunter-patiënten missen een gen dat codeert voor een enzym dat bepaalde koolwaterstoffen afbreekt. Dat leidt tot een cascade aan gebreken. Zo zijn patiënten vaak verkouden, hebben oorontstekingen, gehoorverlies, hartproblemen tot aan hersenaandoeningen aan toe. Velen zitten in een rolstoel.
Om het leven nog enigszins leefbaar te houden krijgen ze wekelijks injecties van het ontbrekende enzym. Dat kost een paar ton per jaar en voorkomt hersenbeschadiging niet.

Madeux heeft al 26 operaties achter de rug voor hernia, vanwege botten die door zijn wervelkolom prikten, oog- en galproblemen. Vorig jaar stierf hij bijna aan bronchitis en lonontsteking. Hij stikte bijna in zijn afscheidingen.
Genreparatie herstelt niet de schade die de ziekte inmiddels heeft aangebracht, maar maakt het wellicht mogelijk de wekelijkse enzyminjecties te stoppen. In een eerste studie worden 30 proefpersonen behandeld om te zien of de methode ook voor de mens veilig is, maar uiteindelijk is het de bedoeling dat patiënten er mee behandeld worden, bij de ziekte van Hunter liefst zo jong mogelijk, zodat de ziekte nog niet te veel schade aan het lichaam heeft aangebracht.

Zinkvingers

Bij deze techniek wordt niet de inmiddels gemeengoed geworden genschaartechniek CRISPR/Cas9 gebruikt, maar een oudere techniek om het genoom te bewerken: zinkvingers, nucleases. De genetische instructie voor de zinkvingers komt van een kreupelgemaakt virus, dat met de genen via het bloed aan de patiënt wordt toegediend. Daar reist het ‘gezelschap’ naar de lever waar de cellen de instructies ontvangen en de zinkvingers aanmaken.
De vingers knippen het DNA en geven zo het meegebrachte gen de gelegnenheid zich in het genoom in te bouwen, waar het zijn heilzame werk wordt geacht te doen. Ongeveer eenhonderdste deel van de levercellen hoeft te worden ‘omgebouwd’ om succesvol te zijn. Het maakt niet uit waar het gen wordt ingebouwd aangezien de patiënt dat gen mist (het zou anders zijn als er een gen vervangen moest worden).

Er kan natuurlijk wel het een en ander fout gaan. “Als je willekeurig in een DNA-molecuul prikt, dan gaat het soms goed, soms gebeurt er niks en soms gaat het fout”, zegt Hank Greely, bioethicus van de Sandford-universiteit. “Het voordeel van deze genoombewerking is dat je het gen overal in het DNA kan plaatsen.” Madeux: “Ik ben behoorlijk zenuwachtig. Ik wacht hier al mijn hele leven op en mogelijk werkt het.”

Bron: ABC News