Chinese onderzoekers hebben stamcellen zo veranderd dat ze immuun waren voor hiv-besmetting. Als die cellen bij een seropositieve man werden ingespoten dan bleek een groot deel daarvan ook een jaar later nog in leven waren. Het aantal van die cellen was echter niet groot genoeg om de hoeveelheid hi-virus in het bloed van die man te verminderen. Er traden geen bijverschijnselen van de behandeling op, maar de patiënt  werd ook niet verlost van het virus. Het zou voor het eerst zijn dat de CRISPR-methode is gebruikt om iemand van hiv te verlossen.
“Dit is belangrijke stap om genbewerking te gebruiken om ziektes te behandelen”, zegt Fjodor Urnov, werkzaam bij de universiteit van Californië in Berkeley, die niet aan het onderzoek heeft deelgenomen. “Nu weten we dat deze bewerkte cellen kunnen overleven in een patiënt en daar ook blijven.” Onderzoeksleider Hongkui Deng van de universiteit van Peking zegt geïnspireerd te zijn door een beenmergtransplantatie een jaar of tien geleden, waardoor de behandelde man van zijn hiv-besmetting werd bevrijd. De patiënt, Tim Ray Brown, werd behandeld voor leukemie (bloedkanker). De beenmergdonor had echter een speciale versie van het CCR5-gen waardoor die immuun was voor hiv.

Dat gen codeert voor een receptor op witte bloedlichaampjes (afweercellen) die door het hi-virus wordt gebruikt om een cel binnen te dringen. Bij mensen die twee kopieën hebben van dat gemuteerde CCR5-gen is die receptor iets verwrongen waardoor het ‘aanmeren’ door het virus niet meer mogelijk is (het past niet meer). Die mutatie is uitzonderlijk zeldzaam. In mensen van Europese afkomst heeft niet meer dan 1% zo’n gemuteerd genduo. Bij andere ethnische groepen zo goed als geen.
De onderzoekers hoopten dat de beenmergtransplantatie bij Brown de hiv-gevoelige bloedcellen zouden vervangen door bloedcellen met die specifieke genmutatie en dat gebeurde inderdaad ook. Na dertien jaar is alles nog steeds in orde bij Brown, geen hi-virus te bekennen. Afgelopen maart werd een tweede geval gemeld in Groot-Brittannië.

CRISPR

Deng en de zijnen wilden het genoom van bloedcellen voorzien van het gemuteerde CCR5-gen, waardoor je niet afhankelijk bent van die paar gelukkigen met hiv-resistente bloedcellen. Zijn probeerden hun aanpak uit bij een 27-jarige man die zowel seropositief was als leukemie had en die op de lijst stond voor een beenmergtransplantatie.
Daarbij hadden ze wat problemen. Het leek niet mogelijk het CCR5-gen met de CRISPR-methode te verwijderen. Deng: “Ik dacht nog: die zijn taai.” Uiteindelijk lukte het toch om 17,8% van de donorstamcellen te voorzien van de gemuteerde CCR5-genen. Er zouden zich geen ongewenste genoomveranderingen hebben voorgedaan.

Om het effect van de ingreep op de kankercellen te verhogen mengden ze de bewerkte cellen met onbewerkte stamcellen. Ze keken vervolgens hoe het die cellen verging met gemeld resultaat. Deng: “Dit was de eerste proef. Het belangrijkste is dat die veilig is.” De leukemie van de man is op de terugtocht, maar hij is nog steeds seropositief. Het verbaast Urnov dat de gebruikte aantallen bewerkte stamcellen niet genoeg was om de virusbesmetting terug te dringen. “We weten echter nu dat die met CRISPR bewerkte cellen in leven blijven. Meer van de stamcellen moet mogelijk zijn.”
Onderzoekers denken dat deze benadering mogelijkheden biedt bij andere bloedziektes zoals sikkelcelanemie. Dat resultaat van 17,8% geslaagde genoombewerkingen is inmiddels al verbeterd, maar daarmee worden de risico’s ook groter. De CRISPR-techniek is mooie techniek, maar niet feilloos. Hoe meer cellen je bewerkt met die techniek hoe groter de kans dat er niet bedoelde bewerkingen tussen zitten…

Bron: Nature