Onderzoekers van het Europese lab voor moleculaire biologie (EMBL) in Heidelberg en van de universiteit van Cambridge (VK) schijnen er in geslaagd te zijn pluripotente stamcellen, ontstaan uit volwassen gespecialiseerde cellen, ’terug te brengen’ tot de oorspronkelijke embryonale staat. Opvallend is dat de onderzoekers de term embryonale stamcellen, de originele alleskunners onder de stamcellen, zorgvuldig vermijden. Waarschijnlijk zijn ze wat voorzichtig geworden na het STAP-celdrama van de Japanse onderzoekster Haruko Obokata.

Tot nu toe schijnt het alleen gelukt te zijn om, uitgaande van volwassen gespecialiseerde cellen, bij muizen en ratten embryonale stamcellen te maken. “Muiscellen omzetten in cellen met een volledige ‘schone lei’ is routine geworden, maar bij mensen lukte dat maar niet”, zegt onderzoeker Paul Bertone van EMBL. “Menselijke pluripotente stamcellen komen een tikje later in de ontwikkeling van zoogdiercellen, nadat het embryo in de baarmoeder genesteld wordt.” Op dit punt van celontwikkeling treedt er een subtiele verandering in de genactiviteit op, waardoor die pluripotente stamcellen worden vastgelegd in een bepaalde ontwikkelingsrichting. Hoewel pluripotente stamcellen verkregen kunnen worden van embryo’s die ontstaan door reageerbuisbevruchting, zouden er tot nu toe geen menselijke cellen zijn die de ‘maagdelijke’ toestand van de embryonale muizenstamcellen evenaren. Bertone: “Al jaren denken we dat we iets missen of dat we niet de juiste kweekomstandigheden hebben gevonden, maar met het opkomen van de technologie van de geïnduceerde pluripotente stamcellen, leek het mogelijk te zijn die maagdelijke status te bereiken, onafhankelijk van de cel waarmee je begint, als die toestand bij primaten bestaat.” De onderzoekers gebruikten een nieuwe methode om volwassen cellen te herprogrammeren tot stamcellen. Daarbij zorgden ze dat twee genen, NANOG en KLF2 genoemd, geactiveerd werden. Vervolgens blokkeerden ze enkele biologische routes. De cellen die uit deze herprogrammering voortkomen, lijken in staat te zijn zich tot elk celtype te ontwikkelen en zouden genetisch ook normaal zijn.
Het labwerk ging hand in hand met een computeranalyse. Bertone: “We wilden weten waar deze cellen zich in het spectrum van menselijke en muisstamcellen bevonden, die al zijn gemaakt. We hebben hier bij EMBL op de computer alle transcriptiedata geproduceerd voor alle omstandigheden die we hebben onderzocht. Zo konden we de ’teruggezette’ menselijke cellen vergelijken met de embryonale stamcellen van muizen en we vonden inderdaad veel overeenkomsten.”
Het bleek ook dat de methylering van het DNA, waardoor genen inactief worden, vrijwel helemaal was verdwenen, hetgeen wijst op omnipotente stamcellen (echte alleskunners, dus). Medeonderzoeker Austin Smith denkt dat de cellen het echte startpunt vormen van menselijk leven. “We hopen dat deze cellen de mogelijkheid geven de fundamentele biologie van de vroege ontwikkeling van cellen te bestuderen, hetgeen bij mensen niet direct mogelijk is.” Dat klinkt ook allemaal erg voorzichtig. Met deze embryonale stamcellen, die zo niet genoemd (mogen?) worden, zouden allerlei weefsels hersteld en ziektes aangepakt kunnen worden. Voor STAP zou dat wereldnieuws zijn. Zou die voorzichtigheid nu echt uitgehaald zijn door het STAP-celdrama of zit hier meer achter? Wordt, waarschijnlijk vervolgd. Overigens heeft Science een aardig verhaal over de twijfels van de referenten die de artikelen van Obokata in Nature moesten beoordelen. Aanvankelijk weigerde het blad de artikelen op te nemen. Een klein jaar later deed het blad dat wel.

Bron: Alpha Galileo