Een doorsnede van het netvlies. De blauwe cellen (R) zijn de staafjes, de rode (C) de kegeltjes. De ganglioncellen (G) vormen de verbindingen met de hersens (Ax voor axonen) (afb: Wikicommons)
Retinitis pigmento-sa en ouderdoms-maculadege-neratie zijn vrij veel voorkomen-de oogziektes. Daarbij laten de lichtgevoelige cellen in het netvlies (de kegeltjes en staafjes) het afweten, waardoor het gezichts- vermogen ernstig wordt aangetast tot aan volslagen blindheid aan toe. Er zijn behandeling-en om dat proces te vertragen, maar genezing, laat staan de omkering van het ziekteproces, is niet mogelijk. Toch blijkt een simpele therapie, waarbij de stof DeNAQ wordt ingespoten, te leiden tot het herstel van de lichtgevoeligheid, zo toonde onderzoek bij muizen aan. De verbindende ganglioncellen bleken de taak van de kegeltjes en staafjes een paar dagen te hebben overgenomen. Een begin?
In het netvlies zitten lichtgevoelige cellen: de staafjes en kegeltjes. De kegeltjes nemen ook kleuren waar en zitten vooral in de gele vlek (macula). De staafjes nemen geen kleur waar en worden vooral gebruikt in een donkere omgeving. De signalen van de lichtgevoelige cellen gaan via de ganglioncellen naar diverse delen in de hersens. Door leeftijd of erfelijke belasting verliezen die lichtgevoelige cellen hun functie. De cellen zijn er nog wel, maar fungeren niet meer fatsoenlijk.
Een aantal jaren geleden ontwikkelde Richard Kramer van de universiteit van Californië Berkeley de stof AAQ. Die stof fungeert als een soort schakelaar, waardoor de verbindende ganglioncellen lichtgevoelig worden en het zicht enigszins wordt hersteld. Dat gebeurt helaas alleen pas bij hoge concentratie ultraviolet licht en de truc gaat maar op voor een paar uur. Mislukt.
Een aantal ‘zichtherstellende’ moleculen. (afb: ACS Chemical Neuroscience)
Kramer en zijn medewerkers hebben nu een nieuw molecuul gemaakt, DENAQ, dat ganglioncellen omzet in lichtgevoelige cellen die bij gewoon daglicht werken. Muizen die DENAQ kregen ingespoten werden geobserveerd in zowel daglicht als tijdens schemering. De behandelde muizen leken beter de weg te vinden dan de controlegroep. Het toedienen van een lichte schok hielp de muizen weer te ‘leren’ hoe ze licht moeten verwerken. Het effect van de inspuiting van DENA in de ogen houdt dagen aan. Het blijkt dat de verbinding alleen de ganglioncellen van niet-functionele lichtcellen activeert. Vooralsnog zijn er geen aanwijzingen dat de verbinding schadelijke bijeffecten heeft. Hoe DENAQ de truc doet is nog duister. Onderzoek bij andere proefdieren moet aantonen dat die effecten onafhankelijk van de soort zijn (alvorens proeven bij mensen te doen).
Gentherapie en stamcelbenadeling worden eveneens onderzocht op hun mogelijkheden het gezichtsvermogen te herstellen, maar zo’n simpele injectie lijkt handzamer. Het vorig jaar transplanteerde Robin Ali van de University College in Londn lichtgevoelige cellen in het netvlies, die waren gemaakt uitgaande van embryonale stamcellen. Volgens Ali is het nog niet duidelijk of de stof de patiënt weer een hanteerbaar beeld geeft. “Misschien dat de hersens die nieuwe informatie weer weten te interpreteren, maar dat moet nog worden aangetoond.” Daarbij heeft niemand natuurlijk iets aan het herstel van het gezichtsvermogen als dat maar een paar dagen beklijft. Wordt, hoogstwaarschijnlijk, vervolgd.
Bronnen: Eurekalert, New Scientist