OTS964, hier in verpakte vorm, voorkomt dat kankercellen delen door het eiwit TOPK onschadelijk te maken (afb: univ. v.Chicago)

En weer, ik meld het maar braaf, is er een geweldig middel dat tegen kanker werkt en dat maar weinig bijwerking vertoont. Het moet ook weer gezegd worden dat dat middel werkt bij muizen. Gisteren las ik een stukje over John Ioannidis die tien jaar geleden stelde dat een groot deel van de medische wetenschappelijke literatuur flauwekul is. Ook nu  is het grootste deel van het medische onderzoek verspilling, schrijft Ioannidis in Plos Medicine. Met dit in het achterhoofd vertel ik dat onderzoekers van de universiteit van Chicago een nieuw geneesmiddel hebben ontwikkeld, OTS964, dat bij muizen agressieve longkanker resoluut de nek omdraait. Goed nieuws, dus.
OTS964, toegediend in de vorm van een pil of door inenting, remt de activiteit van het eiwit TOPK, dat bij verschillende tumoren, zoals borst- en longkanker, wordt overgeproduceerd. In gezonde weefsels komt het eiwit nauwelijks voor. Zonder dat eiwit blijken kankercellen zich niet te kunnen delen en sterven af. Het bleek dat inenting effectiever is met minder bijwerkingen dan toediening in de vorm van een pil. Onderzoeker Yusuke Namakura vertelt dat zijn onderzoeksgroep tien jaar geleden al uitkwam bij hun ‘doelwit’. “Het kostte ons echter bijna een decennium om de juiste remmer te vinden voor TOPK. We hebben zo’n 300 000 mogelijk remmers bekeken en 1000 daarvan ook gemaakt. Slechts een paar daarvan leken te werken in mensen. Daarvan hebben we de effectiefste genomen en ik denk dat we nu echt iets hebben.”
TOPK (een enzym dat verband heeft met het afweersysteem) wordt bij veel kankersoorten geproduceerd. Het zou de groei van tumoren bevorderen. Hoge TOPK-spiegels betekenen een lage overlevingskans voor een patiënt met borst- of longkanker. OTS964 en voorloper OTS514 blijken goed in het doden van kankercellen, maar ze kunnen ook de aanmaak van nieuwe bloedlichaampjes verstoren, waardoor er een milde vorm van bloedarmoede ontstaat en het risico op infecties vergroot wordt. Tegelijkertijd bevordert het geneesmiddel de aanmaak van bloedplaatjes, die kan leiden tot bloedklontering (trombose). Als de stoffen worden verpakt in vetbolletjes (liposomen), dan hebben ze geen effect op de productie van nieuwe bloedcellen en bloedplaatjes. Dat effect zou “helemaal zijn verdwenen”, stelt Nakamura.

De onderzoekers beproefden OTS964 zonder en met vetverpakking bij een zeer agressieve longkanker (LU-99). Ze lieten de tumor bij muizen groeien tot 150 mm² (grootte krent). Vervolgens werden zes muizen gedurende drie weken twee keer per week ingeënt. De gezwellen werden snel kleiner, zelfs nadat de behandeling was gestopt. In vijf van de zes muizen verdween de tumor helemaal binnen 29 dagen. Muizen die het middel ‘ingepakt’ kregen toegediend hadden geen detecteerbare vergiftigingsverschijnselen. Ook bij lagere doses bleek de behandeling succesvol. Ook hier weer zes muizen en bij alle zes verdween de tumor. Alle muizen hadden te weinig witte bloedlichaampjes, maar dat tekort was in twee weken aangevuld.
De studie was erg kleinschalig, maar de onderzoekers vinden de resultaten even zo goed ‘fantastisch’. Nakamura, die in 2012 overstapte van een Japanse overheidsfunctie naar Chicago: “Het gebeurt zelden dat de tumor helemaal verdwijnt. Veel middelen remmen de groei, maar het is ongewoon dat die tumor vernietigd wordt.”

Bestudering van celkweken maakte de onderzoekers duidelijk hoe de kankercellen worden gedood. TOPK speelt een belangrijke rol in de cytokinese, de laatste fase van de celdeling, is het verhaal (hoe zit het dan met de deling van gezonde cellen, vraag ik me dan af). Als TOPK niet aanwezig is beginnen kankercellen wel te delen, maar splitsen zich niet in twee afzonderlijke dochtercellen. Namakura: “Ze kunnen het delingsproces niet voltooien. Ze blijven aan elkaar vastzitten en het celmembraan kan zich niet sluiten. Daardoor komt de inhoud naar buiten en sterft de delende cel.”
Het eiwit zou een goed doelwit zijn voor andere typen kanker dan longkanker. Ook bij, borst-, hersen-, lever-, blaas- en andere typen kanker met vaste tumoren zou OTS964 goede diensten kunnen bewijzen, denken de onderzoekers. Ook leukemie (bloedkanker) komt daarvoor in aanmerking. Het volgend jaar zal er een begin gemaakt worden met klinische proeven.

Bron: Science Daily