Gramgekleurde S. aureus-bacteriën (afb: WikiMedia Commons)

Waarschijnlijk heb je dat nooit beseft, maar eigenlijk is het heel vreemd dat tal van bacteriën zonder al te veel problemen worden aanvaard, terwijl andere indringers meteen in de kraag worden gevat. Het blijkt dat de lengte van vetzure moleculen in de lipoproteïnes op het celmembraan van de bacterie de felheid van de reactie van het afweersysteem bepalen; hoe langer, hoe milder.

Stafylokokken kennen voor de mens nuttige vertegenwoordigers en andere die zich ver van de mens in de bodem en het water ophouden. Het afweersysteem moet ons gezond houden en dan is de reactie op ziekteverwekkende indringers van levensbelang. De vraag is hoe het afweersysteem onderscheid kan maken tussen onschuldige en kwaadaardige micro-organismen.
Dat is Friedrich Götz van de universiteit van Tübingen (D) met medewerkers eens gaan uitzoeken. Als onderscheidingskenmerken zou de structuur van lipoproteïnes op het celmembraan wel eens een rol kunnen spelen, dachten ze. Dat bleek juist gedacht. De lengte van het vetzure gedeelte van die lipoproteïnes was bepalend voor de reactie van het afweersysteem.

Van de voor de mens nuttige bacteriën kozen de onderzoekers de Staphylococcus aureus als voorbeeld. Als soortgenoot die niet in mensen huist viel het oog op de Staphylococcus carnosus. Die bacterie wordt vaak gebruikt bij de productie van vleeswaren, maar komt niet in mensen voor.
De aard van de (eventuele) tegenstander is via een receptor te herkennen aan de lipoproteïnes op het celmembraam die alleen bij micro-organismen voorkomen, maar niet in voor de mens nuttige bacteriën. Dat is de eerste stap. Götz: “De reactie van het afweersysteem op de Staphylococcus aureus was veel bescheidener dan die op de Staphylococcus carnosus.”

Dat scheen te maken te hebben met de verschillen in het vetzure deel van de lipoproteïnes. Bij S. aureus was dat eiwit gemodificeerd door lange heptadecanoylvetzuren (17 C-atomen), terwijl de S. carnosus op die plek alleen een korte acetylgroep had (2 C-atomen). “In de structuur is dat weliswaar maar een klein verschil, maar dat heeft een enorme invloed op de afweerreactie”, zegt Götz. Een langere keten leidde tot een mildere reactie. Dat gold zowel voor het aangeboren als verworven afweersysteem, dat gaandeweg je leven steeds meer ziekteverwekkers leert te herkennen.

Afweer ontwijken

“Het blijkt dat ziekteverwekkende maar ook nuttige (commensale) bacteriën alleen in een gastheer kunnen overleven als ze er in slagen het afweersysteem te ontwijken of te bestrijden”, zegt de onderzoeker. Dat betekent óf dat systeem geruststellen óf dat tegen te werken. “Het was nog niet bekend dat een bacterie dat kan doen door een langer vetzuur in de lipoproteïnes in te bouwen zoals de S. aureus heeft gedaan.”

Er zijn ook vormen van de S. aureus die levensgevaarlijke ontstekingen kunnen veroorzaken. “In feite blijft dan nog steeds de vraag overeind waarom het afweersysteem daar geen passend antwoord op heeft”, stelt Götz die nu gaat onderzoeken welke genen en enzymen zijn betrokken bij het inbouwen van die langere vetzuren.

Bron: Alpha Galileo