De groene cellen zijn gliacellen, de rode stippen de kernen van neuronen. De muis die bij dit beeld hoort had Alzheimer.

Chinese onderzoekers hebben een methode ontwikkeld om zogeheten gliacellen in de hersens om te programmeren tot neuronen. Daarmee zou schade aan hersens ontstaan door beroerte of hersenziektes (enigszins) kunnen worden gerepareerd, is de gedachte.  Of dat ook daadwerkelijk zo is zal nog moeten worden bewezen. Voorlopig zijn er alleen nog maar dierproeven gedaan.

Gliacellen werden ooit als tamelijk nutteloze hersencellen gezien (glia is Grieks voor lijm), maar ze zijn allesbehalve nutteloos. Ze maken onder meer deel uit van het afweersysteem van ons brein. We zouden in onze hersens zo’n tien keer meer gliacellen hebben dan neuronen (zeg maar de ‘echte’ hersencellen).
Die gliacellen omringen de neuronen en de onderzoekers rond Gong Chen, die werkt aan de universiteit van Pennsylvania, ontwikkelden een techniek om die gliacellen om te zetten in functionele neuronen in geval dat hersencellen afsterven (door welke oorzaak dan ook).
Chen: “Er is een grote behoefte om neurologische aandoeningen zoals een beroerte, de ziekte van Parkinson of Alzheimer te behandelen. Het verlies van neuronen is de gemeenschappelijke oorzaak van het functieverlies in de hersens en het ruggenmerg. Daarom volstaat het niet je te richten op de verstoorde signaalroutes. Je zult je ook moeten richten op het aanmaken van nieuwe hersencellen.” Geherprogrammeerde gliacellen zouden de ideale vervangers zijn.

De onderzoekers herprogrammeerden de gliacellen door het ter plaatse van het ‘defect’ een zogeheten transcriptiefactor (NeuroD1, om precies te zijn) in te spuiten. Dat eiwit schijnt in staat te zijn bij gliacellen bepaalde voor die cellen kenmerkende actieve genen uit te schakelen en genen te activeren die kenmerkend zijn voor neuronen. Kortom: de cellen worden geherprogrammeerd.
Voor die herprogrammering hoef je ‘alleen’ maar’ te zorgen dat NeuroD1 ter plekke wordt ingebracht. Er is dus geen cel- of weefseltransplantatie nodig.

Beroerte

Volgens Chen bewezen dierproeven dat het inbrengen van de transcriptiefactor niet alleen leidde tot de omvorming tot neuronen, maar ook dat motorische en cognitieve functies van de proefdieren verbeterden. Chen: “Bij een beroerte, bijvoorbeeld, moet je binnen enkele uren handelen om de neuronen te beschermen en te voorkomen dat ze sterven. Bij onze techniek worden er neuronen aangemaakt als er al neuronen zijn afgestorven. Dat kan dagen, weken of maanden na de beroerte.”

Uiteraard hopen de onderzoekers nu hun methode uit te kunnen proberen op mensen in klinische proeven. De hersens maken op een enkele uitzondering na geen nieuwe hersencellen aan als er neuronen verdwijnen.
De onderzoekers werken ook aan de ontwikkeling van een medicijn dat gliacellen omzet in neuronen. Dat medicijn bleek in celkweken te werken, maar er moet nog worden bewezen dat het ook werkt bij dieren en ook mensen. Mijn vraag is of zo’n behandeling werkelijk iets kan betekenen voor hersenaftakelingsziektes als Alzheimer en Parkinson. Daarbij sterven neuronen, maar het hoe en waardoor is nog verre van duidelijk. Als je daar de oorzaak niet van vindt, heeft het ook geen zin gliacellen om te zetten in neuronen, dunkt me.

Bron: EurekAlert