Twee T-cellen vallen een kankercel aan (foto: Science)

Het is natuurlijk al vaker gemeld, dat een middel of behandeling  eindelijk kanker de definitieve nekslag zal geven en we blijven dus heel voorzichtig. Het schijnt dat wat kankervaccins genoemd worden, bestaand uit genuteerde eiwitten of RNA-moleculen, het eigen afweersysteem aanzetten tumoren (huidkanker) aan te pakken. Er zijn nu twee studies die in die richting wijzen. De methodes, die enigszins van elkaar verschillen, zullen nog wel moeten worden bewezen in grotere klinische onderzoeken. “Dit kan geweldig worden”, zegt onderzoeker Kees Melief van het Leids universitair ziekenhuis, die een commentaar bij de twee studies schreef.
Het is hier al vaker verteld: ons afweersysteem is geweldig, maar niet onfeilbaar. Kanker is daar een pregnant voorbeeld van. Diverse kankers hebben mechanismen om het afweersysteem om de tuin te leiden, zodat de kankercellen ongeremd kunnen blijven doorwoekeren.
Al tientallen jaren zijn onderzoekers op zoek naar manieren om het afweersysteem weer ‘militant’ te maken tegenover kankercellen. Tot nu toe heeft dat onderzoek eigenlijk nog niet zo veel opgeleverd.
Deel van het probleem is dat kanker niet één ziekte is maar een conglomeraat van ziektes met ongeremde groei en uitzaaiing als gemeenschappelijke noemers. Als je werkt met bepaalde specifieke moleculen om het afweersysteem te verleiden aan de slag te gaan, dan helpen die alleen bij kankercellen met die specifieke eigenschappen. Bovendien muteren kankercellen nogal makkelijk en dan heb je dus pech met je ‘levensreddende’ molecuul.

Kankervaccins

De nieuwe technieken houden het aanmaken van een ‘persoonlijk’ vaccin in, dat in die persoon veel verschillende kankercellen aanpakt/kan aanpakken, is het idee. In beide studies zijn de onderzoekers op dezelfde manier begonnen. Ze nemen monsters van de tumor lezen het genoom van de kankercellen uit en vergelijken het resultaat met dat van een DNA-molecuul van gezonde cellen van de patiënt. Het verschil wordt uitgemaakt door de kankermutaties.
Vervolgens wordt op die mutaties een computerprogramma losgelaten, dat voorspelt aan welke gemuteerde eiwitten afweercellen het best zullen binden. Als afweercellen vreemde deeltjes of stoffen bevatten gaat de hele afweermachinerie van start.

De twee benaderingen lopen daarna in aanpak uiteen. Catherine Wu van het Dana-Farber-kankerinstituut in Boston en medeonderzoekers spoten tot twintig gemuteerde eiwitten in de huis van zes patiënten met huidkanker. Bij vier verdween de kanker en was twee jaar na dato nog steeds weg.
In de tweede studie, onder leiding van Ugur Sahin van het Duitse bedrijf BioNTech, werden de proefpersonen met RNA-moleculen ingespoten in plaats van gemuteerde eiwitten. Het gaat om boodschapper-RNA, dat de ‘mal’ vormt voor de aanmaak van een specifiek eiwit. Dat RNA wordt in sommige cellen ‘omgezet’ in het bijbehorende eiwit. Het resultaat van beide onderzoeken was uiteindelijk dan ook gelijk. Van de dertien aldus behandelde kankerpatiënten waren er acht na twee jaar nog kankervrij (het ging ook hier om huidkanker).

Uitzaaiingen

Proefpersonen die uitzaaiingen kregen werden in beide studies met een ‘controlepostremmer’ (checkpointremmer) behandeld, waardoor de uitzaaiingen verdwenen. Controlepostremmers blokkeren een signaalroute die kankercellen helpen het afweersysteem om de tuin te leiden. Wu: “Het lijkt dan ook verstandig een kankervaccin te combineren met controlepostremmers.”
“Als we voorheen vaccins gebruikten dan was het een beetje gis en mis, lukraak”, zegt Kevin Harrington van het kankerinstituut in Londen, die niet bij de studies betrokken was.
De aanpak zou voor al typen kanker moeten werken, maar het is ook niet uitgesloten dat huidkanker gevoeliger is voor aanvallen van het afweersysteem dan andere kankers. Harrington: “Je zou dit bij elke kanker kunnen doen, maar sommige kankers zullen er vatbaarder voor zijn dan andere.”

Bron: New Scientist