James Allison (afb: univ. van Texas)
Tasuku Honjo (afb: univ van Kyoto)
De Amerikaan James Allison van de universiteit van Texas en de Japanner Tasuku Honjo van de universiteit van Kyoto hebben de Nobelprijs voor de geneeskunde gekregen voor onderzoek aan eiwitten die het afweersysteem afremmen. Volgens de verklaring van het Karolinska-instituut zouden medicijnen die een voortvloeisel zijn uit dit onderzoek van groot belang zijn geweest voor de bestrijding van kanker.De ontdekkingen van beide zeventigers zou de weg geplaveid hebben naar een heel nieuwe benadering van kankerbehandeling, aldus Tedd Wolchok van het Sloan-Kettering-kankercentrum in New York. Kankercellen hebben vaak een manier gevonden om het afweersysteem ‘gerust te stellen’ en niet op te treden. Het idee om het afweersysteem ‘van de rem te halen’ heeft volgens hem geleid tot de ontwikkeling van medicijnen voor huid- en longkanker, voor blaas-, nier- en leverkanker. Vorige week werd er weer een ‘loot aan die medicijnstam’ goedgekeurd voor de behandeling van een type huidkanker. “Die hebben heel wat levens gered.”
Hoewel het idee om het afweersysteem te gebruiken voor de bestrijding van kanker al uit de negentiende eeuw stamt, was het effect van immuuntherapieën langer tijd nogal bescheiden. “Iedereen werkte met chemotherapie en bestraling”, zegt Nadia Guerra, hoofd van het kankerlab van het Imperial College in Londen. “Het afweersysteem werd over het hoofd gezien, omdat er geen stevig bewijs was dat die aanpak werkte.” Allison zou die houding veranderd hebben. Hij bewees dat het afweersysteem kankercellen kon herkennen en er tegen kon optreden.
Rem
Allison werkte met een bekend eiwit, een receptor op de T-cellen CTLA-4, dat het afweersysteem blokkeerde en ontwikkelde een behandelingsaanpak: blokkeer de blokkeerder. Bij muizen bleek dat effectief. Honjo ontdekte in stervende T-cellen het eiwit, PD-1 (van geprogrammeerde dood), dat eveneens fungeerde als rem op afweercellen (het afweersysteem moet tenslotte niet op elke vreemd’ lichaam’ dat binnenkomt reageren). Proeven met PD-1 bleken nog effectiever dan die met CTLA-4.
Uiteraard waren de onderzoekers blij met hun uitverkiezing. “Onderzoekers willen de grenzen van de wetenschap verschuiven”, zei Allison (70) in een reactie. “Het ging mij niet om kanker, maar ik wilde weten hoe T-cellen functioneerden, die geweldige cellen die ons beschermen.”
Honjo (76) zei op een persconferentie in Kyoto dat hij vooral blij was om te horen van patiënten dat ze waren genezen van een vreselijke ziekte mede door de vruchten van zijn onderzoek.
Het onderzoek van beide Nobelprijswinnaars begon in de jaren 90, in een periode dat immuuntherapie opgang maakte. Hun benadering wordt ook wel controleposttherapie genoemd, naar de functie van de betrokken eiwitten. “Die techniek is voor sommige patiënten opmerkelijk effectief”, zegt Jeremy berg, hoofdredacteur van Science. “Het aantal verschillende kankersoorten waarbij die behandeling werkt, in ieder geval bij een aantal patiënten, groeit nog steeds.”
Honjo’s speurwerk leidde vooral tot het langdurig voorkomen van terugval bij kankerpatiënten met uitzaaiingen, die tot voor niet zo lang geleden als onbehandelbaar werden gezien, aldus het Nobelprijscomité. Voorlopig stopt de 76-jarige nog niet met zijn onderzoek. “Ik ga hiermee door om er voor te zorgen dat deze behandeling zo veel mogelijk patiënten geneest. We moeten er nog achter zien te komen waarom de behandeling in bepaalde gevallen niet werkt.” Hij denkt dat tegen het eind van deze eeuw kanker kan worden genezen.