Betacellen. Geel is insuline, rood de celkernen (afb: Corbis)

Ik dacht dat het al eerder vertoond was, maar het wordt als nieuws gebracht: onderzoekers van de ETH in Zürich hebben, uitgaande van pluripotente stamcellen, betacellen gekweekt die volop insuline produceren. Betacellen zijn de insulineproducerende cellen in de alvleesklier, waaraan het ontbreekt bij mensen met suikerziekte type 1 (‘erfelijkheidssuiker’).
Insuline is een stof die wezenlijk is voor de glucosestofwisseling. Suikerpatiënten moeten zich daarom op geregelde tijden insuline toedienen. Tot nu toe is er geen genezing mogelijk. Al een tijdje worden er proeven gedaan met het kweken van betacellen, die dan bij de suikerpatiënt geïmplanteerd zouden kunnen worden. Het lijkt er op dat Henryk Zulewski en Martin Fussenegger van de ETH is gelukt om uitgaande van pluripotente stamcellen betacellen te kweken die ‘net echt’ lijken.
Het schijnt dat de onderzoekers de betacellen verkregen door in de stamcellen stukjes DNA binnen te sluizen, zogenaamde plasmiden, waardoor ze in staat waren die cellen in een aantal stappen om te zetten in betacellen, zoals ook in een embryo zou gebeuren. “Het lijkt op een computerprogramma dat de ontwikkeling in een beperkte tijdruimte stuurt”, zegt Zulewski. “Het besturingssysteem zelf is niet veranderd.” Afhankelijk van de ontwikkelingsfase van de cel, schakelden de onderzoekers, bij wijze van sturing, genen op de plasmiden aan of uit. Het celgenoom zelf lieten ze intact, zodat het proces geen ‘moeten’ achterlaat in het cel-DNA.
Aldus kregen de onderzoekers betacellen die zeer veel weg hebben van menselijke betacellen. Zulewski: “Onze cellen produceren weliswaar wat minder insuline dan natuurlijk gerijpte betacellen, maar ze reageren op eenzelfde manier op een stijging van de suikerconcentratie als de echte betacellen.”

Lichaamseigen

Een groot voordeel van de gehanteerde techniek is dat daarmee lichaamseigen betacellen kunnen worden gekweekt, zodat die na implantatie niet hoeven te worden afgeschermd van het afweersysteem van de patiënt. In beginsel dan, want diabetes type 1 is een gevolg van een afwijking in het afweersysteem van de suikerpatiënt dat de eigen betacellen vernietigt. Er zijn al verpakkingssystemen bedacht, die insuline doorlaten, maar niet de verwoestende afweercellen. Ook zal nog moeten worden onderzocht of de kweekcellen zich op den duur niet omvormen in kankercellen, zoals bij sommige experimenten met pluripotente stamcellen is waargenomen.
Suikerziekte type 1, ‘erfelijkheidssuiker’, komt aanzienlijk minder vaak voor dan type 2, ouderdomssuiker. In dat laatste geval ontstaat er, vooral door overgewicht en gebrek aan beweging, een insulineresistentie, waarbij het er naar uit ziet alsof de insuline niet meer functioneel is, terwijl de betacellen nog steeds functioneren. Volgens de wereldgezondheidsorganisatie zouden er in 2014 wereldwijd ruim 400 miljoen suikerpatiënten zijn geweest; in Nederland volgens het Diabetesfonds zo’n 1 miljoen, voor het overgrote deel ‘ouderdomssuiker’. Met name het Middenoosten, Noord-Afrika en Zuid-Afrika zijn ‘rampgebieden’ met landelijke percentages van meer dan 10% suikerpatiënten (Nederland 5,4%, België 5,7%) volgens cijfers van de wereldgezondheidsorganisatie WHO.

Bron: der Spiegel