Een in het lab ‘gefabriceerde’ zaadcel (foto: Marie-Hélène Perrard, CNRS/Kallistem)

Als je uit huidcellen stamcellen kunt maken, dan moet het ook mogelijk zijn om daaruit geslachtscellen (gameten) te maken. Drie deskundigen speculeren al over de mogelijkheid van in vitro gametogenese (ivg), oftewel het in een reageerbuis maken van geslachtscellen uit, bijvoorbeeld, huidcellen. Bij muisjes wordt daar al onderzoek naar gedaan. De vraag is natuurlijk: waarom zou je dat doen? Het antwoord is dan meestal om mensen te helpen die geen kinderen kunnen krijgen. Het drietal vindt het tijd voor een stevig, publiek debat.
Ivg zou beloften inhouden voor het vruchtbaarheidsonderzoek en de mogelijkheid ziektes te vermijden door in te grijpen in de voor- of naembryonale fase, schrijven Eli Adashi van de Brown-universiteit en jurist Glenn Cohen en arts George Daley van de Harvard-universiteit. Die techniek zou ook kunnen leiden tot ethische nachtmerries, als mensen de mogelijkheid krijgen de ideale nakomeling te kiezen uit een reeks embryo’s, bijvoorbeeld.
“Er zit iets onrustbarends in de mogelijkheid van een willekeurige hoeveelheid geslachtscellen die kunnen worden gebruikt om een willekeurig aantal embryo’s te maken”, zegt Adashi. De mogelijkheid tot het ‘kweken’ van geslachtscellen is een voortvloeisel uit de techniek die het mogelijk maakt om stamcellen te manipuleren. Dat kunnen dan geherprogrammeerde gewone huidcellen zijn, bijvoorbeeld, of embryonale stamcellen van een reageerbuisbevruchting.

Inmiddels zouden van muisjes uit (embryonale) stamcellen al eicellen zijn gemaakt en cellen die op zaadcellen lijken. Er zouden ook al muizenembryo’s zijn gecreëerd uitgaande van stamcellen. In dat geval werden stamcellen ‘verleid’ zich om te vormen tot gelachtscellen in een vroeg ontwikkelingsstadium.

Nog niet haalbaar

Op het moment is het nog niet haalbaar, zowel technisch als wettelijk, om een menselijke zuigeling te creëren via ivg. Het is ook best goed mogelijk, stelt Adashi, dat het nooit zo ver komt, gezien de nog te nemen technische, economische en wettelijke horden. Toch vindt hij dat over de mogelijkheid nagedacht moet worden. “Zoiets kan gebeuren, maar dat zou alleen een kwestie van tijd kunnen zijn”, zegt hij.
Het voordehandliggendste voordeel, als je dat zo wilt noemen, van ivg is dat je geen goed werkende geslachtsorganen nodig hebt. Mensen die door wat voor een oorzaken dan ook het natuurlijk vermogen missen om kinderen te krijgen, zouden met die techniek alsnog nageslacht kunnen krijgen. Daarnaast zou reageerbuisbevrachting een stuk makkelijker worden, doordat je met ivg een willekeurig aantal eicellen kunt maken.
Als dat inderdaad zo werkt dan zouden, geholpen door de steeds betere DNA-bewerkingstechnieken zoals CRISPR/Cas9, erfelijke ziektes in de geslachtscellen kunnen worden ‘gecorrigeerd’. De ideale mens is nabij. Er kunnen voor onderzoek ook allerlei ‘verpersoonlijkte’ stamcellijnen worden gemaakt.

Ethiek

De vraag is natuurlijk: willen we dat? Willen we het krijgen van kinderen tot een technisch proces maken, met volmaakte mensen als resultaat? Worden we een industrieel product? Kortom, de ethiek komt hier om de hoek kijken. De Amerikaanse wet verbiedt het aanmaken van embryo’s voor onderzoeksdoeleinden, maar ook in andere landen zal het gebruik van ivg te maken krijgen met grote wettelijke barrières, vermoeden de drie auteurs.

Zelfs als ivg veilig en effectief zou zijn, wat zou de overheid doen als mensen reeksen embryo’s willen laten maken om daar de beste uit te kunnen pikken? “Ivg wekt het beeld van een embryofabriek op een nu nog onvoorstelbare schaal, wat zou kunnen leiden tot bezorgdheid over de devaluatie van menselijk leven”, schrijft het drietal.
In het speculatiefste scenario, waarvan Adashi denkt dat dat onbereikbaar zal blijven, zouden met ivg eenouderkinderen tot de mogelijkheden behoren. Dat zou de ultieme vorm van inteelt zijn met alle risico’s van dien. Of dat een reëel scenario is, is nu nog onduidelijk. Ook zouden mensen een nakomeling kunnen krijgen zonder dat ze dat weten. Zo moeilijk is het niet om aan een paar huidcellen van iemand te komen. “Is dat een misdaad?”, vraagt het trio zich af. En hoe zit het dan met het ouderschap?

In de komende tijd zal ivg in hun inschatting een onderzoeksonderwerp blijven, dat bijvoorbeeld dienstig kan zijn bij het bestuderen van de ontwikkeling van geslachtscellen. “Vanwege de veiligheid zullen er niet gauw klinische proeven mee worden gedaan. Toch zou, nu de ontwikkeling zo razendsnel gaat, de transformatie van de geboorte- en regeneratieve geneeskunde ons kunnen verbazen. Voordat dat gebeurt zal het publiek een heftig debat moeten voeren over de ethische kanten van ivg.” Dat zijn er nogal wat.

Bron: EurekAlert