Helen ~Spencer (l) met Isabelle en haar ouders (afb: Helen Spencer)

Een 15 jarige meisje met taaislijmziekte kreeg in september 2017 een dubbele longtransplantatie. De operatie was geslaagd, maar het meisje deed een bacteriebesmetting op. Het ging daarbij om de antibioticaresistente bacterie Mycobacterium abscessus. Haar behandeldende arts Helen Spencer van een Londens ziekenhuis besloot tot een ‘faagtherapie’. Fagen zijn bacteriedodende virussen. Een gok die goed uitpakte.
Het was de moeder van het meisje die iets gelezen had over virussen die bacteriën doden. De mogelijkheid om deze zogeheten fagen in te zetten voor medisch gebruik heeft al een lange geschiedenis, zij het met wisselende resultaten. Spencer leek weinig keus te hebben. Niets doen zou leiden tot de dood van Isabelle.
Spencer zocht hulp van faagdeskundigen in de VS die een cocktail maakten van de eerste genetisch veranderde fagen die ooit bij een medische behandeling zijn gebruikt en ook de eerste die tegen de Mycobacterium abscessus is gebruikt, een bacterie die verwant is aan de tuberculoseveroorzakende bacterie Mycobacterium tuberculosis.
Na zes maanden behandeling heelden de wonden van Isabelle en verbeterde haar toestand zonder ernstige bijwerkingen. “Dat is een overtuigend bewijs van het idee, zelfs als gaat het maar om een geval”, zegt Eric Rubin van de Harvard-universiteit die niet aan het onderzoek heeft deelgenomen, “maar dat moet nog degelijk beproefd worden in een echte klinische proef.”

Antiobioticaresistentie

Een bacteriofaag

De faagtherapie is al zeker een eeuw oud, maar vrij recentelijk werd dat oude idee weer nieuw leven ingeblazen door het fenomeen antibioticaresistentie. Steeds meer bacteriën zijn niet langer vatbaar voor antiobiotica, niet op de laatste plaats door overmatig gebruik van die middelen, en dat baart grote zorgen.
Sommige onderzoekers zien de faagbehandeling als alternatief, maar fagen doden, anders dan breedspectrumantibiotica, slechts een type bacterie. Dat is een probleem. Ook kunnen fagen zelf toxisch zijn voor mensen en dat is natuurlijk niet ‘handig’.
Inmiddels schijnen er in de VS speciale onderzoekscentra te zijn die zich bezig houden met fagen. Sommige tb-veroorzakende bacteriën zijn antiobioticaresistent geworden en die vormen daar een populaire onderzoeksthema.

De M. abscessus en andere bacteriën nestelen zich vaak in het slijm dat in de longen ontstaat bij de taaislijmziekte, een erfelijke ziekte waar wereldwijd zo’n 80 000 mensen aan lijden. De ziekte kan leiden tot ernstige longschade en dan is een transplantatie de laatste uitweg. Isabelle was tweederde van haar longcapaciteit kwijt.
Spencer ging te rade bij faagonderzoeker Graham Hatfull van de universiteit van Pittsburgh (VS). Die heeft zo’n 15 000 verschillende fagen ‘op voorraad’. Hatfull en de zijnen spendeerden drie maanden aan een zoektocht naar een faag die de M. abcessus kon doden. Ze vonden er drie.
Daarvan maakten ze een cocktail om te voorkomen dat de bacterie resistentie ontwikkelt. Ze hadden een probleempje. Twee van de drie fagen waren van het milde type, dat wil zeggen dat ze genen hebben die ervoor zorgden dat de effecten van hun reproductie niet dodelijk zijn. Om die twee in echte baceteriedoders om te bouwen verwijderden de onderzoekers de onderdrukkergenen uit het virus-DNA.

Drie dagen na de eerste behandeling bij Isabelle begonnen de ontstekingen te verdwijnen. Na zes weken, met elke twaalf uur een ‘infuus’, waren die bijna geheel verdwenen, maar niet helemaal. Spencer: “We verwachten dat die uiteindelijk helemaal verdwijnen.”
De onderzoekers houden nog steeds de mogelijkheid open dat die ontstekingen ook zonder de behandeling zouden zijn verdwenen. Ook blijkt de faagcocktail niet tegen andere M. abscessus-stammen te werken die ze hadden getest, maar toch was de uitkomst een opsteker voor de faagonderzoekers. Ook bij tb ziet het er goed uit en Hatfull denkt dat fagen een handig wapen zijn in de strijd tegen antibioticaresistentie. Het schijnt dat er inmiddels zeker drie klinische proeven ‘onderweg’ zijn om fagen te testen bij verschillende bacteriebesmettingen.

Bron: Science