Snelvurende neuronen (paars) komen slechts spaarzaam voor in het striatum. Hier een sterk vergrote afbeelding van dat hersenograantje van muizen (afb: univ. van Duke)

Er schijnt in onze hersenen een machtig celtype te zijn dat onze gewoontes beheerst, zoals het dagelijks een koekje eten. Dergelijke gewoontes laten zich moeilijk veranderen. Als die ‘machtige’ cellen het zwijgen wordt opgelegd door een bepaalde chemische verbinding, dan verdwenen die, niet altijd even profijtelijke, gewoontes. Tenminste, dat gebeurde bij aan suiker verslaafde muisjes.
Sommige automatische handelingen (gewoontes) zijn nuttig. Je vraagt je niet elke keer af hoe je je handen moet wassen of hoe je van A naar B moet rijden in je geboorte- en wooonstad. Daar hoef je je (bewuste) hersens niet mee te belasten. Andere gewoontes, zoals de behoefte aan roken als je in een café komt (en elders niet), of elke dag minstens 15 muntdroppen eten kunnen nuttig zijn, maar hebben niet de neiging te verdwijnen als het nut minder duidelijk is. Onderzoekers van de Duke-universiteit denken nu te weten waaraan dat ligt.
Ze vonden dat de vorming van een gewoonte wordt geactiveerd door een ‘machtige’ cel. Zoals al verklapt verdwijnt die dwangmatigheid als die cel het ‘zwijgen’wordt opgelegd, zoals bij de suikerverslaafde muisjes. Dat type cel is een erg zeldzaam verschijnsel in de hersens, maar ze sturen een heel netwerk van verbindingen aan met vaker voorkomende cellen, waarvan bekend is dat ze de ‘aanstichters’ zijn van gewoontegedrag. “We kwamen tot de ontdekking dat deze baascel het gewoontegedrag regelt. Dat doet die door de boodschap van verbonden neuronen te veranderen”, zegt neurologe Nicole Calakos.

Knopje

De eerste ideeën werden gevormd tijdens een onderzoek vorig jaar. De onderzoekers wilden weten hoe het komt dat gewoontes zich handhaven ondanks beschadigingen in relevante delen van de hersens. Muisjes kregen een versnapering als ze een bepaald knopje indrukten. Ze bleven dat doen, ook al kwamen er geen versnaperingen meer tevoorschijn na een druk op de knop of als ze vooraf voldoende van diezelfde versnaperingen hadden gesnoept.

Vervolgens werd de hersenactiviteit van de ‘verslaafde’ muisjes vergeleken met die van onverslaafde soortgenoten. Daarbij richtten ze zich op het corpus striatum, een soort stoplichtorgaantje in de hersens. Daar wordt het groene of rode sein gegeven voor een bepaalde actie (wel, niet). Zowel de route naar ‘groen’ als naar ‘rood’ waren versterkt bij de verslaafde beestjes. Ook was door het aangewende gedrag het tijdpad veranderd: de groene route reageerde eerder dan de rode.

In het huidige onderzoek wilden de onderzoekers achterhalen welk mechanisme er aan dat waargenomen verschijnsel ten grondslag ligt. Ze vermoedden dat er een speciaal type cel in het spel was (snelvurende neuronen; svn of, Engels, fsi) die de veranderingen in celactiviteiten dirigeert. Snelvurende neuronen behoren tot de klasse van hersencellen die verantwoordelijk zijn voor het doorgeven van berichten. Hoewel slechts 1% van de cellen in het striatum svn-en zijn, zijn ze via uitlopers verbonden met 95% van de cellen die een rol spelen in het groen/rood-mechanisme.
Calakos: “We probeerden de stukjes in elkaar te passen. We dachten dat vanwege de manier waarop die svn-en zijn verbonden met andere cellen, zo’n snelvurende cel wel eens de drijvende kracht achter die veranderingen zou kunnen zijn. Daar probeerden we achter te komen.”
Nader onderzoek wees uit dat tijdens het vormen van de gewoonte de svn-en ‘gevoeliger’ worden. Toen de muisjes een middel kregen dat het vuren van de cellen verminderde, bleek het rood/groen-mechanisme weer ‘normaal’ te functioneren. Calakos: “Dwangmatig gedrag en (dus ook) verslaving zijn het gevolg van een ontsporing van het systeem van leren en aanpassen. Als we die mechanismes neurologisch begrijpen dan zouden we die ontsporingen ook kunnen behandelen.”

Bron: EurekAlert