Hersenkundige Dick Swaab denkt dat wij ons brein zijn (boekomslag)

Sedert we een beetje meer begrijpen hoe het ons leven in elkaar steekt, dringt zich, ten minste,  een vraag op: wie voert de regie? Hersendeskundige Dick Swaab denkt dat we ons brein zijn. Je zou voor hetzelfde geld kunnen zeggen dat we onze genen zijn. Bestaat de vrije wil? Kunnen we verantwoordelijk gehouden worden voor onze daden, als je weet dat dat veel van ons doen en laten al bij de geboorte (of eigenlijk al bij de bevruchting) is vastgelegd? Als je steeds verder de diepte induikt in het ingewikkelde proces dat leven heet, dan kom je louter moleculen tegen, ingewikkelde moleculen, maar het zijn toch moleculen. Waar zit dan die vrije wil? Onderzoek van het Zweedse Karolinska-instituut onder een kleine 800 Finse bajesklanten zou hebben uitgewezen dat extreem gewelddadig gedrag in verband is te brengen met de activiteit van twee genen: een die codeert voor het eiwit MAO-A en een ander die codeert voor CDH13. Overigens betekent het niet dat mensen met dezelfde afwijkingen aan deze genen ook meteen gewelddadig zijn. Simpel wordt het nooit.

Opvoeding of genen, het is natuurlijk al een lange discussie, waarbij soms de opvoerders en soms de ‘genetici’ aan de winnende hand zijn. Dat heeft natuurlijk weinig met de werkelijkheid te maken: het leven is geen democratisch proces. Al lang leeft het idee dat misdaad gekoppeld is aan de genen. In de jaren ’70 en ’80 werd dat als een erg onsmakelijke gedachte beschouwd. Criminoloog Wouter Buikhuisen stelde in de jaren ’70 voor de aanleg bij kinderen te onderzoeken naar crimineel gedrag. Hij werd met hoon overladen, vooral door Hugo Brandt Corstius, een inmiddels overleden columnist en taalkundige, maar het lijkt er steeds meer op dat de genetici nu aan de winnende hand zijn. Biologie, of beter: de genen, is een factor van belang, maar biologie doet het niet alleen. Zoveel is wel duidelijk. We zijn niet onze brein of onze genen, maar meer dan dat. Het buitene heeft invloed op het binnene. Ik denk niet dat we de rechters en ons rechtssysteem kunnen afschaffen.
O ja, dat onderzoek.
De onderzochte boeven waren lekkere jongens (mijn gok). Van de 794 waren er 538 veroordeeld voor geweldsmisdrijven en 84 hadden dat vaker dan tien keer gedaan (ik neem aan dat dat betekent dat ze meer dan tien keer daarvoor zijn veroordeeld). Ze bekeken het DNA van de Finse boeven en zochten naar overeenkomsten en verschillen. Vooral bij de 84 ernstig-geweldplegers werd gekeken waar de afwijkingen met de anderen zat. Daar rolden de twee genoemde genen uit. Het MOA-A-gen was al eerder boven komen drijven bij een studie met mishandelde jongeren (hoe dat zit, snap ik dan even niet). De afwijking houdt in dat de drager dat enzym, monoamino-oxidase, minder of helemaal niet aanmaakt. Dat heeft gevolgen voor de aanmaak van twee signaalstoffen in de hersens: serotonine en dopamine. “Dat kan leiden tot meer impulsieve agressie”, zegt onderzoeker Jari Tiihonen, “vooral als daarbij ook alcohol en drugs in het spel zijn.” Volgens schattingen van de onderzoekers zou zo’n 10% van de zware geweldsmisdrijven zijn terug te voeren tot deze genvarianten. Is dat veel, is dat weinig? Hoe vaak komen die genafwijkingen bij alle Finnen voor? Ik vraag maar wat.
Het andere gen (CDH13) zou te maken hebben met hyperactiviteit. Tiihonen: “Het is aannemelijk dat er een verband is tussen dit CDH13-genotype en impulsieve geweldsmisdrijven.”

Hoewel volgens de onderzoekers die genafwijkingen wel een rol spelen, betekent dat niet dat die veranderingen alleen de geweldspleger voortbrengen.  “Crimineel gedrag is een complex fenomeen, dat zowel van genetisch als van omgevingsfactoren afhangt. Potentiële risicofactoren zoals het genotype spelen bij veroordelingen geen enkele rol en ze zijn ook niet geschikt voor screening vooraf”, zegt de Fin. De vraag is dan natuurlijk wel wat hij dan wel met deze gegevens wil? Mijn (onprofessionele) gok is dat er nooit een 1-op-1-relatie zal worden gevonden tussen gedrag en genen, maar ik ben er niet zo zeker van dat mijn mening een meerderheidsmening is (en nee, ik heb daar geen enkel bewijs voor laat staan een wetenschappelijk).

Bron: bdw