Het membraan van een cel zoals die op Titan zou kunnen voorkomen, bestaat vooral uit stikstofverbindingen (afb: James Stevenson)

Wolken, rivieren en zeeën, het is er allemaal op de Saturnusmaan Titan. Je zou zeggen dat die op de aarde lijkt, met dat verschil dat de vloeistof waar de zeeën en de rivieren uit bestaan geen water is maar vloeibare koolwaterstoffen zoals methaan en ethaan, maar hoogstwaarschijnlijk vooral ammoniak. De Titanatmosfeer bestaat voor 95% uit stikstof. Het is daar ook een stukje kouder dan op aarde, zo’n 180 graden onder nul. Toch denken wetenschappers dat er onder zulke ‘gruwelijke’ omstandigheden leven mogelijk is, tenminste in theorie. Leven hoeft natuurlijk niet de vorm te hebben die wij kennen.

Het is hoogstonwaarschijnlijk dat alleen op aarde zich iets heeft gemanifesteerd dat wij leven noemen. Op zoek naar leven elders in het heelal zijn aardelingen geneigd naar omstandigheden te zoeken die we hier op aarde aantreffen, maar al langer houden sommige wetenschappers er rekening mee dat er ook ander ‘onaards’ leven mogelijk is (al heeft nog niemand ooit een sluitende definitie voor ‘leven’ kunnen bedenken). Paulette Clancy van de Amerikaanse Cornell-universiteit is zo’n onorthodox denkende wetenschapper. Zij heeft met medeonderzoekers gekeken wat er op Titan aan leven mogelijk zou zijn.  Als basiselement voor het leven, zonder welke geen, wordt de hul, de verpakking beschouwd, die het leven van zijn omgeving scheidt en de tweede wet van de thermodynamica (alles verwordt uiteindelijk tot chaos) ‘in de maling’ neemt. Het aardse leven hangt op membranen van fosforlipides (zeg maar vetbolletjes). Zo’n  membraan wordt liposoom genoemd, lipidelichaam. Naar analogie spreken de onderzoekers voor het theoretische Titan-leven over azotosoom, stikstoflichaam. Bacteriën hebben overigens, ook, een celwand, die bestaat uit polysacchariden en polypeptiden.
Dat idee van een azotosoom baseren de onderzoekers onder meer op de uitkomsten van een automatisch simulatiesysteem, dat er op gericht is op eigen kracht optimale chemische structuren te ontwikkelen. De onderzoekers schijnen zelfs (blij) verrast te zijn door de eigenschappen van hun azotosoom, dat bestaat uit stikstof-, koolstof- en waterstofverbindingen zoals die op Titan voorkomen. Het azotosoom zou een structuur hebben die qua sterkte en soepelheid lijkt op het aardse liposoom, maar dan bij de Titanse omstandigheden. “We zijn geen biologen of sterrenkundigen, zegt scheikundige Clancy, “maar we hebben het juiste gereedschap. Misschien was het zelfs wel handig dat we niet met vooropgezette meningen ons afvroegen wat een membraan moet kunnen binnendringen en wat niet. We hebben eenvoudig de stoffen genomen, waarvan we wisten dat die op Titan voorkomen en hebben ons vervolgens afgevraagd wat we daarvan konden maken.” De onderzoekers willen nu gaan modelleren hoe de azotosoom-cellen in een zuurstofloze methaanomgeving zich in stand houden en hoe ze zich vermeerderen. Het liefst zouden ze hun hypothese op een dag in het echt op Titan willen uitproberen. “We hebben het eerste concrete schema voor leven ontwikkeld dat we niet kennen”, zegt medeonderzoeker James Stevenson. De onderzoekers hebben zich daarbij laten inspireren door sf-schrijver Isaac Asimov, die al in 1969 over een levensvorm speculeert waarbij water geen rol speelt. Die beschouwing had als kop: “Niet zoals we het kennen. De scheikunde van het leven.”

Bron: bdw